ABSTRACTS:

Regina Bochenek-Franczakowa
Uniwersytet Jagielloński

Mes recherches sur George Sand en Pologne (1975-2017)

La présentation de mes recherches sur George Sand en Pologne aura un caractère à la fois personnel et historique. Consacrées d’abord à l’analyse des romans de jeunesse de la romancière, elles ont abouti à l’investigation de la réception de Sand en Pologne. Dans ma communication, j’évoquerai les problèmes et les difficultés que pose une telle recherche, vu les réalités historiques compliquées de notre pays aux XIX^e et XX^e siècles. Je tenterai de comprendre les raisons de la faible présence de l’œuvre sandienne en Pologne et de proposer quelques moyens d’y remédier.

---

Moje badania nad George Sand w Polsce (1975-2017)

Przedstawienie mych badań nad George Sand w Polsce będzie miało charakter osobisty i zarazem historyczny. Początkowo skoncentrowane na pierwszych utworach pisarki, moje poszukiwania doprowadziły do analizy recepcji George Sand w Polsce. W moim wystąpieniu nakreślę problemy i trudności, jakie napotkałam w tej pracy, w kontekście specyficznych polskich realiów w XIX i XX wieku. Usiłuję zrozumieć przyczyny tak słabej obecności twórczości pisarki w polskim obiegu czytelniczym i dojrzeć drogi wyjścia z tej sytuacji.

Rayyan Dabbous
University of Bern (KU Leuven)

Epistemology of the Countryside: George Sand and Lou Andreas-Salomé

I propose to locate an epistemological relevance in George Sand’s and Lou Andreas-Salomé’s descriptions of the rural regions in their home country. I read Légendes rustiques, the French writer’s anthology of the running myths in her beloved Berry, with the psychoanalyst’s ideas about Russian folk life, as chronicled in her autobiography and in her travel chronicle with Rainer Maria Rilke. Though in both contexts we deal with the notion of superstition, religion, and paranormal activities, none of the two writers appear dismissive of the rural communities in their prose. George Sand elevated the peasant to the role of a historian, the only teller of a former (historical) age. Similarly, Lou Andreas-Salomé remarked how the rustic Russian spirit facilitated for Rilke a return to a former (infantile) age. Far from a charlatan or a victim of rumor mills, the peasant appears for the two women as a truth-teller at a micro and macro level. How did Sand and Salomé go about defending their rustic people? How similar or different are their interpretations? Is it possible to read the Légendes rustiques with Salomé’s psychoanalysis in mind… and juxtapose Rilke’s countryside fascination with Sand’s own musings about poetic impressions? Ultimately, the paper aims to construct a Sandian and Salomean epistemology of the countryside. Do they point to an unseen relationship between a truth and a lie? Is naivety, according to them, positive?

Corinne Fournier Kiss
University of Bern

How was George Sand Read and Perceived by Her Polish Female Contemporaries?

This paper will present some salient features of my last monograph, written in French and published in 2020 under the title Germaine de Staël et George Sand en dialogue avec leurs consœurs polonaises (and of which a Polish translation is forthcoming). One of the most interesting (and unexpected) results of this research is undoubtedly the observation that George Sand’s reception by her female Polish contemporaries did not happen independently of the greater context of French women writers; it was paralleled, on the contrary, by a (re)discovery of Mme de Staël. As a rule and on a very original mode that seems to distinguish Sand’s Polish reception from all her other European receptions in the 1840s and 1850s, Sand was read, admired, criticized, and judged in a movement of continuity and complementarity with Mme de Staël.

More importantly, the systematic linking of the two women did not happen only on the level of an explicit critical reception (where both names appear very often together in reflections or critical texts produced by women), but also took place on the level, usually more difficult to identify because of the absence of their names, of their literary reception (that is, the influence of their respective works upon other female literary texts). Thanks to an analysis of some pages by Narczya Żmichowska, I will try to show that the potential influence of Sand and Staël can indeed be conjectured at various moments, but without always being possible to disentangle what could come from one author rather than the other.

Françoise Genevray
Université Jean-Moulin Lyon III (France)

Vladimir Petcherine et «la femme évangélique»

Vladimir Petcherine (Kiev 1807- Dublin 1885) présente un cas original parmi les nombreux lecteurs russes de George Sand. « C’est étrange à dire, on n’y croit pas, et pourtant c’est la vérité pure : George Sand eut une influence décisive sur mon passage au catholicisme. Cela exige une explication », lit-on dans ses mémoires (Zamogil’nye zapiski). L’affirmation a en effet de quoi surprendre, et l’explication semble nécessaire à qui se remémore les sentiments peu catholiques et les diatribes anticléricales de l’écrivaine. Aussi proposons-nous d’examiner dans quelles circonstances générales et personnelles, par quels chemins, par quels détours ce jeune helléniste russe, pétri de sympathies républicaines et d’aspirations présocialistes, fut conduit à prendre presque au pied de la lettre, si on l’en croit, le « rêve monastique » (J. Pommier) de Spiridion. La biographie de ce « Lamennais russe » (P. Sakulin) fournit des éléments décisifs, qu’il faut resituer dans un itinéraire intellectuel, politique et spirituel placé sous le double signe de la dissidence et de l’errance. Notre exposé montrera ce que Petcherine a retenu des titres sandiens dont il fait état (Mauprat, Spiridion, Un Hiver à Majorque) et surtout comment il les adapte au propos singulier développé dans ses mémoires. Car les références à celle qui lui fut désignée en 1833 comme « la femme évangélique » n’ont pas pour unique fonction d’expliquer, voire de justifier une conversion religieuse qui stupéfia ses compatriotes : en George Sand s’incarnent pour Petcherine des espoirs juvéniles, l’idéal d’une vie bonne, à la fois poétique, juste et fraternelle, qu’il crut pouvoir réaliser en terre étrangère avant de mesurer son erreur.

Isabelle Hoog Naginski
Tufts University

Sand and Dostoevsky: The Figure of the Meek One in Times of Chaos

George Sand and Dostoevsky are known for their highly intellectual characters. Sand’s hallmark was to create heroines with rich intellectual lives, such as Lélia, Yseult de Villepreux, Myrza and even Isidora, the “intelligent courtesan.” Dostoevsky’s intellectuals are famous: Raskolnikov, Ippolit and Ivan Karamazov have provoked rich commentaries. But the two writers also created major characters who are best described as non-intellectual and meek. Dostoevsky’s meek characters have been examined before, but never in the light of Sand’s figures. The eponymous Jeanne and Angel in Spiridion occupy a unique position in Sand’s fictional universe as embodiments of a just world view. Both novels had a significant impact on Dostoevsky. His version of Jeanne can be seen in “The Meek One”, a novella he published several months after his necrology of Sand in June 1876, in which he spoke of an “honest but inexperienced young feminine character, with that proud chastity which does not fear and cannot be soiled even by contact with vice.” As for Sand’s Angel, he prefigures Aliosha in Brothers Karamazov. What is the purpose of these innocent and non-intellectual characters? I will show that both Sand and Dostoevsky privileged this type of character as the bearer of a hopeful vision of a better future.

Irina Iukina
National Research University, Higher School of Economics in St. Petersburg

“Georgesandism” and “Georgesandists” in Russia in the 1830s and 1840s

The reading Russian public enthusiastically accepted the novels of G. Sand. They were widely translated and published. The reason, in my opinion, lies in the fact that in addition to the artistic value and exciting reading, the novels raised topics that were relevant to the Russian public. It was the time when Russian society got increasingly aware of the impossibility for educated women to realize themselves in any sphere other than family and household chores. This isolation in the domestic world was often taken by women of the privileged classes as a tragedy, which they discussed in private correspondence, within their circle, in their first literary experiments. It was a search for a new female identity and the formation of a new female ideal, more appropriate to the time. The novels of G. Sand proposed a model of a new femininity and female subjectivity.
In the Russian intellectual environment, naturally men’s, the “women’s question” was also discussed. “Among the tobacco smoke and over a glass of wine, the questions of how a woman should love were solved: then she was expected to love according to Schiller, then she had to feel according to Hegel, then she was recommended to be imbued with the moods of George Sand” (Milyukov P. N. Love among the idealists of the thirties, St. Petersburg, 1903). The discussion went in two directions. The first is the disenfranchised position of a woman in the family. The second is about the right and opportunities of women to participate in public life, including the right of women to be writers, i.e. have the right to express their opinion and influence the spiritual life of society. The part of the Russian intellectual community that welcomed the work of G. Sand and supported her activities as a publisher and public person was called “Georgesandists” and the movement itself “Georgesandism”.
In my report, I will focus on the personalities, views and ideas of the “Georgesandists”, their interpretations of G. Sand and the influence of her public life in Russia in the 1830s-1840s.

Оlga Kafanova
Professeur de l’ Institut des affaires et de l’innovation de Saint-Pétersbourg

Léon Tolstoï, lecteur et critique de George Sand

Dans les années 1840, au moment de la plus grande gloire de Sand en Russie, Tolstoï était encore un adolescent. On sait que l’esprit de protestation, la volonté de renverser des autorités reconnues ont animé Léon Tolstoï tout au long de sa vie : il s’est par exemple révolté contre celles de Shakespeare et de Wagner. On ne sera donc pas étonné qu’il ait exprimé des jugements défavorables sur George Sand aussi. Il a notamment fait scandale dans la rédaction de la revue russe Sovremennik (en février 1856). En réaction aux éloges prodigués à l’endroit du nouveau roman de la femme de lettres française (il s’agissait peut-être d’Adriani), il s’est brusquement déclaré son ennemi, en ajoutant que « si les héroïnes de ses romans existaient dans la réalité », il faudrait les « attacher au char d’infamie pour l’édification et les traîner dans les rues de Saint-Pétersbourg ».
Léon Tolstoï est resté un farouche ennemi de l’émancipation de la femme. Tout de suite après le scandale de Sovremennik, il commence à travailler sur des projets d’œuvres dramatiques dont le but consiste à fustiger George Sand – ou plutôt ce type d’héroïne qu’il nommait « une femme george-sandiste ».
Il n’en reste pas moins que Tolstoï a parfois éprouvé un vrai plaisir à lire les œuvres sandiennes. En juin 1851, il lit avec grand intérêt le roman Horace. En 1870, il vante le roman Malgré tout. Ce titre coïncide avec un des premiers titres de son roman La guerre et la paix. La question féminine, pour lui systématiquement liée au nom de la romancière française, se reflète dans Anna Karénina (1875–1877). L’intrigue du drame Le cadavre vivant (1900) montre des parallèles typologiques intéressants avec le roman sandien Jacques (1834). L’analyse de la réception de Sand par Tolstoï montre les contradictions du grand réaliste russe, qui était parfaitement en mesure d’apprécier à sa juste valeur le talent littéraire de Sand, mais qui désapprouvait l’idéologie de son œuvre romanesque.

Beata Kędzia-Klebeko
Instytut Literatury i Nowych Mediów, Uniwersytet Szczeciński
beata.kedzia-klebeko@usz.edu.pl

Małgorzata Mieczkowska
Instytut Nauk o Polityce i Bezpieczeństwie, Uniwersytet Szczeciński
malgorzata.mieczkowska@usz.edu.pl

La pensée socio-éducative dans les œuvres de George Sand à travers la réception des écrivains polonais de l’époque du positivisme

Au cours des mouvements révolutionnaires de 1848, le Club La Voix des femmes propose la candidature de G. Sand à l’Assemblée lors des élections générales du 23 avril 1848. Cette candidature semble justifiée, compte tenu à la fois de l’engagement de l’écrivaine dans les questions politiques et sociales et de l’exemple d’une vie subordonnée à la réalisation de ses convictions sur le rôle des femmes dans la société. Toutefois, G. Sand exprime une forte opposition à la candidature proposée. Dans une lettre adressée à la revue République, publiée ensuite dans l’Opinion des femmes du 10 avril 1848, elle écrit : « J’espère bien qu’aucun électeur ne voudra perdre son vote en prenant fantaisie d’écrire mon nom sur son billet ». Cette prise de position s’explique par une vision des droits politiques des femmes envisagée sous l’angle du fonctionnement de la société dans son ensemble. Seule l’éducation de la société, parce qu’elle contribue à faire comprendre la nécessité de modifier le droit civil, peut conduire de manière réaliste à l’octroi de libertés civiles aux femmes. Sinon, comme l’affirme G. Sand, la dépendance juridique de la femme empêchera sa possibilité d’autodétermination politique. Dans le cadre du mariage, où la femme est sous la tutelle et la dépendance de l’homme, il est absolument impossible qu’elle présente des garanties d’indépendance politique . Les points de vue sur les questions politiques relatives aux femmes et à leur éducation, ainsi que sur l’éducation de la société, découlent de la pensée de l’époque qui marque la vie et l’œuvre de G. Sand et son message sur la nécessité d’une révolution sociale. Selon l’auteure, celle-ci se fait dans l’esprit du socialisme et de la solidarité universelle, vers lesquels l’humanité souffrante doit être conduite. « L’humanité souffrante […] est un peuple, un peuple ignorant, un peuple abandonné… » Cette pensée devient populaire également en Pologne, en raison des mouvements révolutionnaires européens au XIXe s., auxquels les affaires polonaises étaient liées. Ainsi se dessine l’objet de cette communication, à savoir la pensée socio-éducative de G. Sand, qu’elle a exprimée dans ses romans à caractère “féministe” et “socialiste”. L’objectif de cet exposé est de retracer l’émanation de la pensée de G. Sand dans la littérature polonaise de l’époque positiviste dans la perspective de la compréhension du rôle social de la littérature.

Emilia Kolinko
Instytut Badań Literackich PAN

Julia Woykowska i jej księżyc. Odczytywanie znaczeń i konteksty sandowskie w „Żonie księżycowej”

Ostatnim znanym utworem Julii Woykowskiej, niepublikowanym za życia, była Żona księżycowa, napisana ok. 1851 roku. Woykowska w końcowym okresie swojej pracy twórczej odeszła od reportażu i krytyki społeczno-literackiej na rzecz literatury podejmującej wątki transgresji duchowej. Kulminacją zmiany perspektywy twórczej był poemat mistyczny odwołujący się do mitu jedni wszechświata i powrotu do złotego wieku. Centralnym motywem mitu pisarka uczyniła wieloznaczną postać kobiecą, symbolizującą naturę, ale również Ewę i Maryję w kobiecej genealogii biblijnej. Postacie żony księżycowej i Heleny z dramatu Les sept cordes de la lyre (1839) George Sand, którą Woykowska ceniła i którą warto w tym kontekście przywołać, dają wgląd, w jaki sposób autorki pierwszej połowy XIX wieku budowały własne wersje popularnego w romantyzmie wyobrażenia.

---

Julia Woykowska’s “Moon Woman” – Possible Readings in the Context of Sand’s Writing

The last known work by Julia Woykowska, unpublished during her lifetime, was The Moon Wife, written around 1851. In the final period of her creative work, Woykowska abandoned reportage and socio-literary criticism in favor of literature dealing with the spiritual transgression. The culmination was a mystical poem referring to the myth of the Universe and the return to the golden age. The writer made the ambiguous female figure the central motif of the myth, symbolizing nature, but also Eve and Mary in the female biblical genealogy. The characters of the lunar wife and Helena from the drama Les sept cordes de la lyre (1839) by George Sand, which Woykowska valued, provide an insight into how the female authors of the first half of the 19th century built their own versions of the notion popular in European Romanticism.

Magdalena Kowalska
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Deux „Ma vie”, deux voies? Sand et Ackermann

Le sujet de ma présentation est une analyse comparative des thèmes autobiographiques dans les activités littéraires de George Sand et de Louise-Victorine Ackermann, née Choquet (1813-1890). Ackermann a publié sous le nom de son mari mais seulement après la mort de celui-ci. Plus jeune que l’autrice de Spiridion, elle est l’autrice de poèmes en prose et philosophiques. Elle n’a pas été une écrivaine aussi prolifique ni n’a atteint une aussi grande notoriété que Sand, mais – comme Sand – elle nous a laissé de nombreux textes intimes de statut variable (lettres, pensées, la courte autobiographie Ma vie, etc.). Son séjour dans les années 1820 à Paris a joué un rôle énorme dans le développement de son travail, mais la diffusion de ses écrits ne s’est faite que dans les années 1880.
La relation entre les deux écrivaines n’a pas encore été examinée en ce qui concerne les similitudes et les différences dans la portée de leurs écrits autobiographiques. On connait seulement une pensée d’Ackermann dans laquelle elle se réfère directement à Sand: « George Sand me fait l’effet d’un enfant terrible ; ce qu’elle ne brise pas, elle le met sens dessus dessous. » Les mots de Sand, souvent cités, décrivant les prémisses de son Histoire de ma vie (« J’ai assez à raconter de ma vie morale (d’artiste), et intellectuelle, sans faire du public mon confident intime ») rappelent la déclaration d’Ackermann dans un poème tiré de son premier volume de poésie, intitulé de manière étonne « Adieux à la poésie » : « Mes pleurs sont à moi, nul au monde / Ne les a comptés ni reçus; / Pas un œil étranger qui sonde / Les désespoirs que j’ai conçus ». Mon analyse sera consacrée à la problématique des créations autobiographiques, de l’écart entre la vie conjugale et la vie créative dans les écrits de ces deux auteures, de la structure et du contenu des textes autobiographiques, de la place du sud de la France dans l’œuvre des femmes écrivains présentées. Les analyses conduisent à formuler les conclusions sur la codification de certains modèles d’écriture autobiographique des femmes du XIXe siècle, perceptible dans les textes de personnalités tellement différentes comme Sand, l’habituée des salons, réunissant autour d’elle des artistes et des amants, et Ackermann, la solitaire de Nice.

Brigitte Krulic
Université Paris Nanterre, Centre de Recherches Pluridisciplinaires Multilingues, EA 4418

Lire, traduire, éditer George Sand, ou comment passer en fraude les idées démocratiques dans l’Allemagne du Vormärz (1830-1848)

Les œuvres de George Sand occupent une place importante dans la « contrebande idéologique » (Ideenschmuggel, selon l’expression de K. Gutzkow) qui, dans le contexte répressif du Vormärz allemand, entre 1830 et 1848, a contribué à la diffusion des principes démocratiques en contournant l’omniprésente censure. Parmi les acteurs de cette « contrebande » figurent au premier chef les auteurs regroupés sous l’étiquette de la « Jeune Allemagne » (Karl Gutzkow, H. Laube, H. Heine…), puis, à partir de 1840, les cercles néo-hégéliens (Otto Wigand, éditeur de Feuerbach et d’Engels et des Œuvres Complètes de Sand à partir de 1843, Arnold Ruge, qui essaiera de recruter Sand pour ses Annales franco-allemandes coéditées avec Marx). L’instrumentalisation des traductions de Sand (choix des œuvres, profil des traducteurs, stratégies textuelles) a ainsi permis d’esquisser une forme embryonnaire d’espace public (Öffentlichkeit), en alimentant les controverses autour de l’émancipation des femmes et du combat contre le cléricalisme et l’absolutisme.
Les pistes que nous esquisserons s’inscrivent dans la perspective des transferts culturels ; elles complètent ainsi les travaux de réception de l’œuvre sandienne dans les Etats germaniques (Wiedemann 2003, Genevray 2003, Van Dijk 1995, Bachleitner 1993, Schlientz 1991…), qui ont exploré les réseaux de traducteurs, d’éditeurs et de critiques, ainsi que les formes de réception des œuvres de Sand (silencieuse, créatrice, médiatrice, selon la distinction opérée par F. Genevray).
La perspective des transferts culturels est particulièrement intéressante dans le cas des 39 Etats composant la Confédération germanique (nous en exclurons l’Autriche où la censure a considérablement freiné l’accès à l’œuvre sandienne) : en effet, les Etats allemands, travaillés, pour plusieurs décennies encore, par la quête de l’unité nationale, ont développé une relation complexe et ambivalente avec la « Grande Nation » voisine (modèle ou repoussoir, patrie des principes démocratiques ou foyer de subversion). Pour les francophobes comme pour les francophiles, l’œuvre sandienne cristallise les tensions et les ambiguïtés qui marquent les relations intellectuelles et politiques entre la France et les élites culturelles allemandes.

Mateusz Kucab
Jagiellonian University, Kraków
gimli2000@wp.pl

Between Affective Community and Desire. George Sand in Jarosław Iwaszkiewicz’s Narratives of Frédéric Chopin

Fryderyk Chopin, indisputably, is one of the most important sources of inspiration and point of references for Jarosław Iwaszkiewicz, who wrote about “the greatest Polish composer” and “a unique sound-maker” several times in articles, critical reviews, poems, essays and diaries. Among others there are two particularly noteworthy: a biographical essay, Chopin, and a play entitled The Summer at Nohant (pol. Lato w Nohant). In both works, the author shows Chopin’s relationship with George Sand, setting the history of their ambiguous feelings on a broader subject: the artist’s obligations, the rights of a genius, and the unhappiness of oversensitivity. The aim of my paper is to show the ambivalent ways of portraying George Sand by Iwaszkiewicz. In the essay, he portrays her as a proud selfish, and talkative organizer of social life, whose company is unbearable. The tone of this narrative is clearly pejorative and Sand herself appears as a clichéd writer, insincerely involved in the emancipation project. Iwaszkiewicz writes about her meager and endless feminism as a pose. On the other hand, it appears in the narrative about Chopin at the very beginning – as a point of reference for other women in his life, as a companion intended for the composer, as an ambivalent specter who becomes for Chopin more a mother than a lover. In The Summer at Nohant Sand is the protagonist of community life, a keen observer who defines the timeless rules of art. Thanks to Sand, Iwaszkiewicz starts the game with the reader showing the ambiguity of both artist (a composer and a female writer) and their visions of community (independence of Sand and her searching is the source of the deep breakup of the fellowship otherwise presented as an idyllic Nohant area).
My concept is to confront those texts and present the duality in presenting George Sand’s life with clear tension: Sand as Chopin’s companion who needs to sacrifice for the suffering genius and Sand as independent writer who has moral obligation to define her autonomy. This method allows us to create more complexed and varied image of George Sand in Iwaszkiewicz’s works and show the moments of uncertainty in which the Polish poet “adjourns” his negative opinions about “selfish and full of triviality Sand”.
During my presentation, and later – in my article ¬– I will discuss the meaning of accusation (presented by Iwaszkiewicz) that Sand is interesting only for feminists by giving the context of his potential inspiration and confront his ideas about Sand with other biographies of Chopin (for instance written by Kazimierz Wierzyński). I would like to defend the thesis that in Iwaszkiewicz imaginary world of Chopin’s life George Sand performs a function of sacrificial lamb with some textual moments allowing her to present her own voice – without necessity to declare herself towards Chopin (this intuition is inspired by Simone de Beauvoir’s philosophy).

Katarzyna Kuczyńska-Koschany
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Piękna (piękniejsza, najpiękniejsza) i – przekład. O korespondencji George Sand i Gustava Flauberta: próba porównania oryginału z przekładem

Nazwano ją najpiękniejszą korespondencją języka francuskiego. Jej maestria – rzeczywiście – oszałamia. Jednocześnie daje do myślenia, zwłaszcza czytana komparatystycznie, po francusku i po polsku (kiedy wtrąca się osoba trzecia – tłumacz, który nie tylko spolszcza, lecz także dokonuje wyboru, jednak subiektywnego, także genderowo). „Comparaison n’est pas raison”? Może jednak warto tę konstatację sprawdzić na wybitnym, wręcz unikatowym, materiale? Jak tworzywo języka, epoka, status płci kulturowej, akt translacji i casus prywatnej lektury zmieniają świat słynnej przyjaźni w listach?

Ileana Mihaila
Université de Bucarest

Quelques moments de la réception de George Sand dans la culture roumaine au XIXe siècle

Les lecteurs et les lectrices roumain.e.s de George Sand se sont manifesté.e.s dès 1840 par de nombreuses traductions et par des commentaires dans la presse ou dans les préfaces des traductions. Ce sont des commentaires qui surprennent parfois par leur pertinence, par leurs qualités littéraires et même par leur interprétation philosophique et politique. Il est intéressant de constater que presque tous les auteurs de ces traductions, de ces adaptations et commentaires sont des hommes, à deux exceptions près, la princesse Elena Ghica (plus connue sous son nom de plume Dora d’Istria), et l’Écossaise Mary Grant, devenue par son mariage la journaliste féministe roumaine Maria Rosetti.
La génération qui a préparé et réalisé la révolution roumaine de 1848 a visiblement profondément admiré et apprécié George Sand, mais la génération suivante manifestera bien moins d’intérêt pour son œuvre et son destin – à quelques exceptions près, notables toutefois, car il s’agit ni plus ni moins que des deux plus grands écrivains roumains de l’époque, le poète Mihail Eminescu et le dramaturge Ion Luca Caragiale. Seront ici examinés les articles qu’ils ont publiés dans la presse à l’occasion d’une nouvelle représentation au Théâtre National de Bucarest en 1877 de l’adaptation roumaine de La Petite Fadette – remaniée par son auteur même, le grand journaliste et économiste roumain Eugeniu Carada, dans un moment historique de haute signification, à savoir le début de la Guerre d’indépendance.
Si George Sand ne fut pas, comme on aurait pu s’y attendre, une figure de proue du féminisme roumain (pourtant bien représenté à la même époque), elle reste en échange incontestablement liée au devenir politique et culturel de la Roumanie moderne.

Katja Mihurko Poniž
University of Nova Gorica
katja.mihurko.poniz@ung.si

A for Aurora, A for Ambiguity. A century and a half George Sand reception in the Slovenian cultural sphere

The first part of the title (»A for Aurora«) is borrowed from the afterword to the Slovenian translation of Sands Story of My Life, published on the occasion of the bicentenary of the birth of George Sand by the Slovenian feminist publishing house Delta.

The discourse on Aurora Dupin / George Sand in the Slovenian cultural field of the long 19th century is ambigious. While in various press articles we mostly find only mentions and anecdotes about the writer who broke with the conventions of femininity, her work deeply influenced the literary development of Slovenian women writers, especially the most important Slovenian female novelist of the 19th century, Pavlina Pajk. Despite the fact that much has been written about George Sand in the Slovenian cultural field, the first translation did not appear until 1951. It was a translation of Little Fadette and was followed by only two other translations. Sand, who was perceived as a taboo breaker in the 19th century, was introduced to the Slovenian audience of the second half of the 20th century through translations as an author of sentimental prose with a rural love theme.

In 2004, however, a turn occurred that actually followed the line of Sand’s ambiguous reception in the 19th and 20th centuries. With the translation of Story of My Life and especially with the afterword by the editor and renowned philosopher Prof. Eva D. Bahovec, Sand was introduced to the Slovenian readership as one of the great figures of the feminist tradition. How is George Sand received today, is she still present in the Slovenian cultural space, and what lies behind the ambiguity of her reception? I will try to answer these questions in my presentation.

Katarzyna Nadana-Sokołowska
Instytut Badań Literackich PAN

„Lelizm”? Wybrane aspekty wczesnej twórczości Zofii Nałkowskiej w sandowskich kontekstach

Wystąpienie będzie poświęcone omówieniu charakteru i wybranych wątków wczesnej twórczości Zofii Nałkowskiej w kontekście twórczości George Sand, zwłaszcza Lelii (1933). Wątek sandowskich lektur pojawia się w drugim tomie dziennika Nałkowskiej (1909-1915), a temat Lelii pojawia się już w pierwszym dziennikowym wpisie i powraca w najbliższych miesiącach i latach kilkakrotnie. Pokażę, że choć Nałkowska odnosi się w swoich uwagach przede wszystkim do poetyki Lelii, dostrzegając – krytycznie – pewne podobieństwa z poetyką swojej wczesnej twórczości i czyniąc z Lelii pewien – negatywny – punkt odbicia ku mającej powstawać w następnych miesiącach Narcyzie, nie tylko poetyka, ale i problematyka jej wczesnych powieści wykazuje w rzeczywistości ciekawe podobieństwa z Lelią i innymi powieściami Sand, które być może Nałkowska poznała już wcześniej. Jest to przede wszystkim wątek alienacji kobiety wyjątkowej – intelektualistki/artystki/reprezentantki trzeciej płci – w obowiązujących formach relacji kobiet i mężczyzn, poszukiwanie możliwości kobiecej egzystencji poza tradycyjnymi rolami przypisanymi kobietom czy – wyrażony po raz pierwszy właśnie w Lelii – „kobiecy weltschmertz”. Wystąpienie rozważy także – w świetle wyznania Nałkowskiej o dużym znaczeniu Sand na wczesnym etapie jej życia intelektualnego – czy można powiązać figurę Sand jako „femme libre” z żądaniem „pełnego życia” w słynnym wystąpieniu Nałkowskiej na Zjeździe Kobiet w 1907 roku.

---

„Lelism”? Selected aspects of Zofia Nałkowska’s early writing in the context of George Sand

My presentation will discuss the character and selected motifs of early writing by the most prominent Polish modernist woman writer, Zofia Nałkowska (1884-1954) in the context of George Sand’s oeuvre, particularly Lelia (1833). The topic of reading George Sand is present already in the second voume of Nałkowska’s diary (1909-1915), and the topic of Lelia appears already in the first entry and returns a few times in the following months and years. (It has been established that what Nałkowska was reading at that time was the second, changed version of Lelia, from 1839.) I will demonstrate that, even though Nałkowska mostly refers in her notes to the poetics of Lelia, noticing – in a critical way – some similarities to the poetics of her own early writing and poetics of Żmichowska’s The pagan woman, and making Lelia into a kind of a negative point of reference to her own Narcissa, which was written in the following months, nevertheless not only poetics, but also problematics of her early novels in fact shows some surprising similarities with Lelia and other Sand’s novels, which Nałkowska might have read before (the first version of Lelia? Jacques?). These similarities can be seen in several examples, such as, first of all, the motif of alienation of an extraordinary woman – intellectual, artist and/or representative of the „third sex” – in conventional models of bonds between women and men, looking for a possibility for female existence beyond traditional women’s roles, as well as „female weltschmerz”. Both Lelia and Nałkowska’s female protagonists, such as Janka from Women or the eponymous protagonist of Narcissa, refuse to perform roles foreseen for women: that of a lover, fiancée/wife, or courtesan, and seem narcissistic or looking for a dominant position, which is however misleading in cofrontation with their true motivations: the need for inner integrity and protecting themselves from the position of a victim in the patriarchal system. All these protagonists make the search for a position in the social system which could be acceptable for them (but perhaps doesn’t exist) into a pivotal problem; an important moment in the maturing of their final choices is an encounter with a female doppelgänger who has accepted the role which – in her own understanding – gives her the most independence, that of a courtesan. A kind of existence beyond gender and thanatic desire of these women is expressed through similar choices of the female intellectual/artist, marked with tragic unfulfillment and lack, close to effective suicide. I will try to analyse this interesting similarity in the context of – on the one hand – hypothesis of a direct influence of Sand on Nałkowska, and, on the other hand – a reference to similar traditions in the history of ideas (saint-simonism and utopian socialism). I will also consider whether, in light of Nałkowska’s own confession about the importance of Sand in the early stages of her own intellectual life, the figure of Sand as a „femme libre” can be linked with the idea of a woman’s full life in Nałkowska’s early writing.

Kamila Pękała
University of Warsaw

Why Indiana Had to Be Killed, but Ended Up in Exile? Reflections on Sand’s Indiana Epilogue

Departing from Ranciere’s reading of Madame Bovary in “Why Emma Bovary had to be killed” and symbolical message conveyed in the heroine’s suicide, I would like to reflect on Indiana’s finale and its possible meaning. As Sand portrays it, the nineteenth century French society would expect her protagonist to commit suicide just like Flaubert’s character does as a punishment for her transgression. Therefore, the decision to close Indiana’s story with an exile rather than death opens doors for a feminist reading, in which Sand’s heroine rejets the oppressive society, but at the same time avoids the symbolical punishment that Emma Bovary was sentenced for.

Monika Rudaś-Grodzka
Instytut Badań Literackich PAN

“Pożera mnie pożądanie”. George Sand i La Mystérique: Helena, Joanna i Wanda

„Pożądam nieskończoności” – te słowa Heleny bohaterki Siedmiu strun lutni G. Sand są przedmiotem mojego namysłu. Pierwsze odczytanie tego zdania kieruje nas w stronę chrześcijańskiej, mistycznej miłości do tego, co boskie i ta intuicja jest ze wszech miar słuszna, jednakże postanowiłam tą wypowiedź potraktować dwojako: nie tylko jako połączenie dwóch różnych wymiarów ludzkiego uniwersum: bowiem pożądanie należy sfery popędów i jest przedmiotem zainteresowania psychoanalizy, nieskończoność zaś sytuuje poza naszą biologicznością, ograniczeniem czasowo-przestrzennym, będąc od wieków wyzwaniem dla teologii i filozofii, ale przede wszystkim chciałabym zobaczyć w tych słowach gest zerwania z romantycznym ujęciem duchowego świata. Niezbędne jest wykreślenie współrzędnych, które utworzą w mojej interpretacji mapę tej Sandowskiej rewolty. Z jednej strony znajduje tu zastosowanie neologizm zaproponowany w Speculum przez L. Irigaray. Termin „misterique” został tworzony przez połączenie dwóch figur – mistyczki i histeryczki. Jeżeli chodzi o pierwszą, to kładę nacisk na akt wolności, w drugiej na wyraz kobiecej ekspresji.  Kolejną oś zajmuje Wanda: polska figura narodowa, heroina o wielu twarzach. Będę odwoływać się do bohaterki dramatu Norwida (o tym samym tytule), będącej według mojego rozpoznania mistyczką i histeryczką jednocześnie. Jednak w interpretacji utworu Sand traktuję Wandę jako wzór strukturalny ze zmienną x, czyli Proteusową konfigurację kobiecości, która pozwala nie tyle porównywać utwory, co raczej różne poziomy wyobraźni i utopijne projekty kobiecości. Wandyzm jest też rodzajem narracji, to historia rodzinna z incestem w tle, bez matki, ale za to z ojcem, braćmi zakochanymi w bohaterce, która ich zdecydowanie odrzuca. Helena, tak jak Wanda, charakteryzuje się „lodowatością seksualną”, obojętnością wobec spraw ziemskich. Obie mają wizje, popadają w dziwne stany albo w katatonie, niemotę lub ekstazy i uniesienia itd.  Przez innych są odbierane jako osoby szalone. To, co je łączy, to pragnienie śmierci, której przyczyną jest kobiece, niefalliczne doświadczenie rozkoszy lekceważącej dążenie do nieśmiertelności. Popęd śmierci i jouissance lokują się poza freudowską zasadą przyjemności i są według teorii J. Lacana kluczem do zrozumienia mistycznego doświadczenia. Za pomocą tych wyznaczników spróbuję pokazać, na czym polega pożądanie nieskończoności rozumiane jako skok z wierzchołka nieba, który można rozumieć jako porzucenie europejskiej metafizyki na rzecz nierepresyjnej desublimacji libido.

---

“I am Consumed with Desire”. George Sand and La Mystérique: Helena, Joanna and Wanda

„I desire infinity” – these words of Helen, the protagonist of George Sand’s Seven Strings of the Lyre are a topic of my reflection. A first reading of this sentence draws us towards Christian mystical love for the divine and this intuition is by all means correct, however, I decided to analyse this expression in two ways: not only as a combination of two dimensions of the human universe (since „desire” is a part of the sphere of drives and, as such, is an area of interest for psychoanalysis, while „infinity” goes beyond our biological and spatial-temporal limitations, and has always been a challenge for theology and philosophy), but I also see these words as a gesture of breach with the romantic depiction of spiritual world. It is necessary to draw coordinates which, in my interpretation, will form a map of this revolt of Sand’s. On the one hand, a neologism proposed in Speculum. De l’autre femme by Luce Irigaray: mysterique, or a portmanteau of the mystic and the hysteric. In its first part, I would put emphasis on an act of freedom, in the second – on female expression. Another axis is formed by Wanda: a Polish national figure, a heroine of many faces. I will refer to the eponymous protagonist of Norwid’s drama who, in my interpretation, is a mystic and a hysteric at the same time. However, in my interpretation of Sand’s drama I will treat Wanda as a structural formula with a variable x, or a Protean configuration of femininity, which allows comparing not so much individual texts, but rather levels of imagination and utopian projects of femininity. Wandism is also a kind of narrative: it’s a family story with incestous background, without a mother, but with father and brothers who are in love with the heroine, who, however, flatly rejects them. Helen, like Wanda, is characterised by sexual „frigidity”, indifference towards wordly matters. Both protagonists have visions, enter strange states such as catatonia, aphasia or ecstasy, rapture etc. They are considered mad by other people. What unites them is the thanatic desire, which results from the feminine, non-phallic experience of pleasure, which scorns the pursuit of immortality. Death drive and jouissance are placed beyond Freudian pleasure principle and are, according to Jacques Lacan, the key to understanding the mystical experience. By using these determinants, I will attempt to show what is the desire for infinity, understood as a leap from the top of heaven, which can be interpreted as rejection of European metaphysics in favour of nonrepressive desublimation of libido.

Magdalena Rudkowska
Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

The Impact of George Sand’s Novels on Józef Ignacy Kraszewski’s Literary Work and Criticism

The history of Polish literature has often mentioned references to George Sand’s novel in Kraszewski’s works, but there is no deeper reflection on the subject, which would concern the importance of Sand’s discourse in the works of the Polish post-Romantic writer Józef Ignacy Kraszewski (1812-1887). In his novels, threads inspired by the works of Sand, depicting love, the life of artists (e.g. the novels “Sphinx”, “Dziwadła”, inspired by “La dernière Aldini”, “La Mare au Diable”) and folk themes ( e.g. “Chata za wsią”, in which we can hear the echoes of George Sand’s rural novels). We can also talk about the influence of Sand’s idealism on the early works of Kraszewski, who, using, inter alia, inspiration from the work of the French writer, created his own version of literary realism, which does not contradict – thanks to the philosophical idealistic dominant – with the fantastic world. Kraszewski’s critical-literary statements about Sand’s works, in which the Polish writer often argues with Sand’s version of feminism, as a form of “quixotic”, are also worth noting. Kraszewski’s comments about Sand, however, do not coincide with what emerges from his novel about his attitude towards the French author and her understanding of love. His novels seem to be much more open to this aspect of George Sand’s work, and perhaps it is in her writing that we should look for the source of the writer’s peculiar feminism, which was noticed by his contemporary critics. Many novels from the first half of the 19th century feature the theme of reading the works of Kraszewski and Sand by young, enthusiastic ladies, which undoubtedly testifies to the radiation of the Sand’s pattern in Polish culture, in which the work of the French writer finds its interesting masculinist variant.

Yasuko Shibata
Polish-Japanese Academy of Information Technology, Warsaw  / Polsko-Japońska Akademia Technik Informatycznych, Warszawa

Chopin’s Music and the Reception of George Sand in Japan

The paper considers the reception of George Sand in Japan through the words of contemporary Japanese pianists who have studied works of Fryderyk Chopin in Poland.

The character of Fryderyk Chopin, his health, lifestyle and the process of music making captured by George Sand in her letters and writings comprise one of the inspirational sources for pianists for understanding the music of the Polish composer. While Chopin’s autograph manuscripts, letters, the unfinished Method of Piano and words of his pupils serve as fundamental materials for deciphering his person and musical ideas, Sand’s Winter in Majorca, Story of My Life, Impressions and Reminiscences as well as her letters addressed to various intellectuals show how the French writer witnessed her lover as a solitary genius struggling with his innermost musical voice to let it communicate with divine forces. The image of Chopin and his works mirrored by the words of Sand with whom he spent a crucial part of his life offers a clue to imagine what the poet of the piano music sought through his existence.

Attracted by distinctive elegance and emotions in Chopin’s works, many Japanese pianists choose to study in Poland (especially Warsaw) to deepen their understanding of the source of his music. As they approach the composer’s inner world foremost related to the country of his birth, the tradition of Polish pianistics and the discourse regarding Chopin’s figure and his works in wider Polish society, they reconsider the image of George Sand as a liberated woman and a caring lover who supported Chopin’s work and life as he created masterpieces (opuses 35-65 and op. 28) in Majorca, Paris and Nohant.

How do the Japanese pianists take a position to the way George Sand describes the artistic self of Fryderyk Chopin? What are the feelings of Chopin derived from his time spent with Sand which they imagine and through which they get inspired when interpreting particular works? How do they (not) empathize with each of the great artists? How does the pianists’ idea regarding Sand’s impact on Chopin’s life differ depending on their gender?

The meaning of Japanese pianists’ words on Sand, Chopin’s music, and their life, appearing in the existing sources as well as the in-depth interviews conducted by the author and offering answers to the abovementioned questions, will be considered through a method of narrative analysis combined with the critique of fantasy.

Ewangelina Skalińska
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

George Sand Cypriana Norwida. Rekonesans

Postać Georg Sand pojawia się w zachowanych tekstach Cypriana Norwida zaledwie kilka razy. Mimo pozornie skromnej obecności autorki „Lelii” u Norwida, niezwykle ważny jest kontekst, w którym polski poeta wymienia jej nazwisko. Zasadnicza część referatu jest połączniem namysłu nad (nie)obecnością Sand u autora „Emancypacji kobiet” oraz jego poglądami na temat fantazmatu kobiety w kulturze polskiej oraz jej rzeczywistej roli w społeczeństwie.

Magdalena Siwiec
Katedra Komparatystyki Literackiej, Wydział Polonistyki UJ

Tropami Wandy George Sand: feminizm, polskość i ezoteryka

Propozycja lektury powieści George Sand, zwłaszcza Księżnej Rudolstadt przez pryzmat wątków polskich – w tym śladów mickiewiczowskich (m.in. sam Mickiewicz jako prototyp jednego z bohaterów). Szczególnie interesuje mnie wątek Wandy – bohaterki reprezentującej kobietę u władzy i jawnie głoszącej idee emancypacyjne. Staram się dowieść, że imię to nie jest przypadkowe i wiązać się może z polską legendą o krakowskiej królewnie, względnie popularną wówczas we Francji. Lektura powieści George Sand pozwala na wyeksponowanie specyfiki spojrzenia na kulturę polską z podwójnie odmiennej niż dominująca perspektywy – francuskiej i kobiecej.

Katarzyna Westermark
University of Warsaw

„French Nonsense”? The Presence of Leone Leoni in Michał Czajkowski’s Novel Anna

The aim of my paper is to present Michał „Sadyk Pasza” Czajkowski’s novel Anna as a multi-level, intertextual play on George Sand’s Leone Leoni. In Czajkowski’s work, otherwise dominated by the subjects of Cossacks and Romantic Orientalism, Anna remains a unique piece: a contemporary romance novel describing Polish nobility. With its action set nearby Ukrainian Żytomierz, and its language using the aesthetics of noble tales (gawęda szlachecka), it emphasises the titular protagonist’s love affair and her unhappy, unfulfilled matrimony.

In the introductory part I attempt to analyse the Polish reception of Leone Leoni in the 19th century, including noteworthy translation by Antoni Filleborn (1844), approbative opinions expressed by Michał Wiszniewski or Józef Kremer, and some plot points incorporated into Włodzimierz Wolski’s novels. I also plan to recreate Czajkowski’s opinions on George Sand’s work and persona expressed, for instance, in his memoirs, where he condescendingly states, that Sand writes only for women, specifically for younger girls.

The main part of the paper is devoted to the issue of ideological relations and plot similarities between the two novels. Leone Leoni, beside Leila and Spiridion, is demonstratively present in the world depicted in Anna. The book accompanies the protagonists in the most crucial moments of their lives. However, its impact both on the characters and plot is ambiguous and unusual. Sand’s work (among other French authors) is constantly criticized, accused of having a seductive influence on Polish language and culture. This allows Leone Leoni to be read as a “dangerous book” („książka zbójecka”), negatively shaping how young girls view romance, love, and marriage. At the same time, Anna’s storyline manages to partially recreate all the main plot points of Leone Leoni, including the gothic novel inspired love story arc and parent-child relationship dynamics. Czajkowski doesn’t overcome the qualities associated with Sand’s work but seems to succumb to them. Consequently, despite the constant critique of the artistic values of French prose, which permeates the novel, it is justified to call Anna an example of what Michał Grabowski called “mad literature”. This inconsistency raises questions about Czajkowski’s literary strategy: were his aims parodistic or didactic? My paper also focuses on nineteenth-century critical works concerning Anna, especially on the tradition of reading it as a novel of purpose.

Iwona Węgrzyn
Uniwersytet Jagielloński

Gorzkie pomarańcze. Sceny z życia małżeńskiego przez Konstancję z Iwanowskich Rzewuską

Proponowany szkic to opowieść o zapomnianej powieści i zaszyfrowanej w niej historii nieszczęśliwych małżeństw dwóch wołyńskich arystokratek: Dionizji Poniatowskiej i Konstancji Rzewuskiej. Przede wszystkim jednak to próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego nie George Sand, a Ida von Hahn-Hahn cieszyła się takim zainteresowaniem w kręgach wołyńskiego ziemiaństwa w połowie XIX w. i dlaczego to twórczość owej „niemieckiej pani Sand” stała się inspiracją dla powstania Wspomnienia z młodości od 1830 do 1850 r. przez K. Nehemara. Ważnym wątkiem moich rozważań będzie też próba diagnozy „kobiecego pisania” autorek wywodzących się z konserwatywnych kręgów ziemiańskich, które próbując dystansować się wobec romantycznych i romansowych wzorców, chciały znaleźć sposób wyrażenia kobiecego głosu w literaturze i model opowieści o kobiecym losie.

Iwona Wiśniewska
Instytut Badań Literackich PAN

Kto się boi George Sand? Autorka „Indiany” oczami Marii Ilnickiej

Artykuł stara się ukazać – na podstawie krytycznoliterackich wypowiedzi Marii Ilnickiej – jak silny był w Polsce w drugiej połowie XIX wieku wpływ George Sand na dyskurs o kobiecym piśmiennictwie, nawet wśród krytyczek konserwatywnych. Ilnicka (1824-1897), długoletnia redaktorka tygodnika dla kobiet „Bluszcz”, powieściopisarka, publicystka i krytyczka literacka, zaliczana jest (i sama tak siebie widziała) do grona przeciwniczek emancypacji rozumianej jako wyjście kobiety z domu poza tradycyjne obowiązki rodzinne i przekraczanie granic męskiego świata w obyczaju. Jak wynika z analizy spuścizny krytycznoliterackiej Ilnickiej – Sand była dla niej swego rodzaju matrycą, do której przyrównywała wiele z omawianych pisarek. Co ciekawe – owa matryca była postrzegana równocześnie negatywnie (jako antywzorzec) i pozytywnie. Ilnicka odrzucała Sand jako osobę podejrzaną moralnie, a jednocześnie widziała w niej wielki talent i czasem broniła przed własnymi zarzutami. Popularyzowała na łamach „Bluszczu” twórczość dziesiątków współczesnych polskich i zagranicznych literatek, ale nie lubiła pisarek francuskich, gdyż kojarzyła je jednoznacznie ze szkołą George Sand, której wpływ i siłę doceniała, przyznawała jej „pewien rodzaj geniuszu” i rozległe horyzonty, ale ją samą nazwała kobietą, która zna tylko religię piękna i posiada niemoralną biografię (niepasującą do pedagogicznej misji „Bluszczu”). Mimo wszystko jednak podziwiała w Sand odwagę ujawniania swoich przekonań i brak obłudy. Ilnicka przyznawała Sand ogromny talent, ale jej zdaniem brakowało jej drugiej, nieodłącznej strony genialnego pisarza – czystości moralnej. Bez niej obraz Sand wydawał się nie tylko niedokończonym projektem, ale projektem niebezpiecznym. Pragnęła więc odnaleźć u Sand postawy moralne odpowiadające jej własnemu wyobrażeniu o moralności – aby nareszcie mogła uznać, że nie myliła się, poczytując autorkę Lelii za geniusza. Nie było to zadanie łatwe, gdyż Ilnicka – mająca świetne wyczucie literatury i tego, co w niej wartościowe artystycznie – miała pewną moralną blokadę, którą sama sobie narzuciła, budując latami swoje poglądy estetyczne. Sand nie mogła się przez ową blokadę przebić. Udało się to dopiero w latach 1884/1885, gdy Ilnicka opublikowała w „Bluszczu” obszerne studium poświęcone analizie dwóch ostatnich tomów Korespondencji George Sand (George Sand, Correspondance, M. Sand (Ed.), Vols. 1-6, Paris: Calmann Lévy, 1882-1884). Wykonała wówczas ciekawą pracę analityczną nad materiałem epistolarnym, aby udowodnić tezę o poważnej duchowej i moralnej przemianie starzejącej się Sand; odbyła też jakby zaoczną „spowiedź” w imieniu autorki Lelii, konstruując ją z wydobytych z korespondencji i odpowiednio skomentowanych cytatów, i niemal rozgrzeszyła Sand z błędów młodości. Rehabilitację tę można uznać za próbę „zawłaszczenia” klasycznej pisarki na użytek własnego światopoglądu.

---

Who is afraid of  George Sand? The author of „Indiana” as seen by Maria Ilnicka

In my text I’m trying to show – on the example of critical articles by Maria Ilnicka – how strong was, in Poland of the second half of 19th century, the influence of George Sand on discourse about women’s writing, even among conservative critics. Maria Ilnicka (1824-1897), longtime editor of the women’s weekly „Bluszcz” („Ivy”), a novelist, commentator and literary critic, is considered (and considered herself) a woman opposed to emancipation understood as a rejection of traditional family roles and transgressing the boundaries of the male world in behaviour. As can be seen by analysing Ilnicka’s critical output – Sand was for her a kind of template, to which she would compare many women writers she discussed. Interestingly, this template was perceived both in a negative (as an anti-model) and positive way. Ilnicka rejected Sand as a morally suspicious person, but also recognised her great talent and would sometimes defend her from her own reproaches. In „Bluszcz” she popularised dozens of contemporary Polish and foreign women writers, but she didn’t particularly like French writers, because she associated them with the example of Sand, whose influence and strength she recognised, admitted her „kind of genius” and broad perspectives, but also called Sand herself a woman who only knew the religion of beauty and had an immoral biography (unsuitable for the didactic mission of „Bluszcz”). Despite this, she admired Sand’s courage in expressing her own views and her lack of hypocrisy. Since Ilnicka admitted that Sand was extraordinarily talented, what was missing for her was the inseparable flipside of a literary genius: moral purity. Without this aspect, the image of George Sand seemed for her not just an unfinished project, but even a dangerous one. Because of this, she was trying to find a moral foundation in Sand’s work, which would suit her own ideas about morality – so that she could finally decide that she wasn’t wrong in considering the author of Lelia a genius. It was not an easy task, because Ilnicka – with her outstanding „nose” for literature and its artistic merit – also had a moral block, which she had imposed on herself in the process of building her esthetic views. Sand couldn’t get past that block. It only became possible in 1884/1885, when Ilnicka published an extensive analysis of the final two volumes of Sand’s Correspondence (George Sand, Correspondance, M. Sand (Ed.), Vols. 1-6, Paris: Calmann Lévy, 1882-1884). Ilnicka performed interesting analytic work on the epistolographic material, in order to prove her own thesis about a spiritual and moral transformation of older Sand; she wrote a kind of „confession” in absentia in Sand’s name, building it from quotes taken from her correspondence with appropriate comments, and almost absolved Sand for the mistakes of her youth. This rehabilitation can be considered an attempt to „appropriate” the classic writer for the benefit of her own views.

 

Agnieszka Wolny-Hamkało
Instytut Badań Literackich PAN

Prymat stylu jako zapowiedź uwolnienia formy we współczesnej literaturze kampowej. Na podstawie korespondencji Sand-Flaubert-Colet

Badając kategorię kampu we współczesnej literaturze (na przykładzie wierszy Andrzeja Sosnowskiego) autorka identyfikuje istotne źródło kampu w modernistycznej prozie Gustawa Flauberta. Szczególnie wartościowa poznawczo wydaje się w tym kontekście korespondencja Flauberta z George Sand. W listach Sand i Flaubert dyskutują na temat prymatu formy w tekście literackim. Autor „Pani Bovary” postuluje stworzenie powieści, która będzie pozbawiona fabuły. Badaczka znajduje powinowactwa formalne w literackich tekstach Flauberta i Sosnowskiego i wskazuje, dlaczego to właśnie te teksty pozostają ze sobą w kampowym napięciu. Dyskusja Sand I Flauberta dotyczy także nikłego odbioru powieści pisarza. Sand obwinia za to pretekstową fabułę, zbyt silne przywiązanie autora do stylu, który nie pozwala na intymną relację z bohaterami. Autorka referatu wskazuje, że te same argumenty można odnieść do literatury kampowej, która jest marginalizowana i dystansowana między innymi przez słabe ugruntowanie omawianego pojęcia w teoriach teoretyczno-estetycznych.

Olga Wiktoria Wybodowska
Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego
olawybodowska@gmail.com

Jedyny list Juliusza Słowackiego do George Sand – analiza monograficzna

Leopold Méyet, ogłaszając w 1899 roku nieznane listy Juliusza Słowackiego, jeden z nich zaklasyfikował jako tekst, którego adresatką miała być George Sand. Jak argumentował: „Słowacki cenił wysoko znakomitą francuską autorkę i już przy jej pierwszych występach literackich zwracał na nią uwagę w listach do matki – i chyba o niej jednej mógł powiedzieć: «że głos jej lubionym jest w Polsce»”. Teza o adresatce listu do tej pory była bezkrytycznie powtarzana przez badaczy korespondencji polskiego romantyka.
W swoim wystąpieniu chciałabym rozważyć pytanie, czy rzeczywiście do francuskiej pisarki miał być skierowany wzmiankowany list, wpisujący się swoim charakterem i treścią w szereg innych, politycznych listów Słowackiego, adresowanych zazwyczaj do najważniejszych postaci polskiej emigracji w Paryżu. Choć ta kwestia będzie dla mnie punktem wyjścia, chciałabym skupić się także na motywacji przyświecającej autorowi podczas pisania – jak stwierdza Słowacki, jest on dla Sand „człowiekiem nieznanym”. I właśnie w tym kontekście zaskakująca wydaje się treść samego listu, którą w gruncie rzeczy można potraktować jako swoisty wykład dotyczący wyjątkowości ducha narodu polskiego oraz specyficznie przez Słowackiego pojmowanej „formy”.
Korespondencja autora Samuela Zborowskiego, zwłaszcza pochodząca z okresu mistycznego, jest dosyć jednorodna – szczególnie tematycznie. Wyraźnie widoczna jest w niej tendencja przenikania, rozwijanej przez Słowackiego, myśli genezyjskiej do listów poety, nawet tych kierowanych do rodziny czy przyjaciół. Ponadto, w stylu autora uwidacznia się specyficzna gra retoryczna z odbiorcą oraz kreacja podmiotu autorskiego, które należy poddać analizie. Dodatkowo za niezbędne uważam przeanalizowanie listu do George Sand nie tylko z perspektywy wpisanej w niego koncepcji polskości (kluczowe będzie zadanie pytania, jak blisko było pod tym względem Słowackiemu do poglądów Sand), ale przede wszystkim z perspektywy relacji, jaka wytwarza się między nadawcą a odbiorcą. Konieczne będzie również odniesienie się do innych listów adresowanych do kobiet (mam tu na myśli listy do matki autora czy Joanny Bobrowej, napisane po 1842 roku).
Zarysowany projekt analizy, uwzględniającej przytoczone punkty odniesienia, pozwoli na pionierskie odczytanie relacji komunikacyjnych w liście oraz odtworzenie wizerunku George Sand, które wyłaniają się z korespondencji Słowackiego.

Marianna Zakrzewska
MISH, University of Warsaw

Reclaiming the Voice. Political and Idealistic Art of the New Woman in the 19th Century as Exemplified by George Sand and Eliza Orzeszkowa

Nineteenth-century women struggled with being recognised as real artists. They were pushed to write about romance or other matters for which they were socially programmed by the patriarchy. Women such as George Sand and Eliza Orzeszkowa had to fight to be considered worthy of speaking in matters of politics, social issues, poverty and the liberation of workers and peasants. The fact that they were both extraordinary and controversial, may be why one can argue that they foreshadowed the type of new woman. Contemporary feminists consider them pioneers of the women’s liberation movement.

The purpose of this speech is to compare Sand and Orzeszkowa’s approach to public affairs and how their involvement in political life influenced their lives. Focus is held on what scholars refer to as Sandian utopian socialism in regards to the Republic of France and on Orzeszkowa’s democratic and revolutionary values that she believed are the key to Polish liberation from Russia. Moreover, this speech discusses the discourse over the material and ideological position of women in the XIX century. Sand and Orzeszkowa used sympathetic heroines to address issues such as unjust double standards, inequality in marriage, education and the exploitation of their work and bodies. Similar techniques were used by them to describe the problems of the proletariat and peasant.

My methodology is comparative studies, close reading and analysis of the novels from both Sand (La Petite Fadette, Lélia, La Mare au diable, Le Compagnon du Tour de France, Indiana and Le Péché de Monsieur Antoine) and Orzeszkowa (Nad Niemnem, Marta, Dziurdziurowie, Cham and Panna Antonina) as well as their letters, journals and articles (Orzeszkowa’s Kilka słów o kobietach and Sand’s A Propos de la femme dans la société politique). I’m also using marxist and feminist methodology.